Daha çok ileri yaşlarda görülen katarakt, aslında yeni doğmuş bebeklerde de görülebilen, ilaçla tedavisi mümkün olmayan bir göz hastalığı.
Katarakt nedir ve kimlerde görülür? Katarakt olan bir kişi bunu nasıl fark eder?
Katarakt, gözün renkli kısmının yani irisin hemen arkasında lens dediğimiz göz merceğinin şeffaflığını kaybederek opaklaşmasıdır. Daha çok yaşlılarda görülmekle beraber, yeni doğan bebeklerde de görülür. Katarakt yavaş yavaş ilerler, katarakt olan kişi bir süre sonra göz bebeğinde grilik veya beyazlık fark eder, görmesinin zamanla azaldığını hisseder. Bebeklerde de göz bebeğinde grilik veya beyazlık olarak belirti verir. Ayrıca tek gözü katarakt olan bebeğin kataraktlı gözü içe kayabilir. Anne ve baba bebeklerinde bu belirtileri fark ettiklerinde zaman kaybetmeden göz doktoruna gitmelidirler.
Peki, doğuştan katarakt olan bir bebek ne zaman ameliyat edilmelidir?
Teşhis edilir edilmez ameliyat edilmelidir. Özellikle tek gözünde katarakt olan bebeklerde erken tedavi çok önemlidir. Çünkü zaman geçtikçe kataraktlı gözde tembellik denilen bir görme kaybı gelişir.
Hangi durumlar katarakt oluşumuna neden olabilir?
Diyabet, delici veya delici olmayan göz yaralanmaları, göz içi iltihapları, steroidli ilaçların uzun süre kullanımı ve ultraviyole ışınlara, radyasyona maruz kalma katarakt oluşumuna neden olabilen durumlardır.
Kataraktı erken fark etmek önemli mi? Erken tanı yapılmadığı durumlarda ne gibi riskler var?
Kataraktta erken tanı önemli. Tanısı gecikmiş, dolayısıyla ilerlemiş bir kataraktta bazı önemli tetkikler gerektiği gibi yapılamaz. Bunlardan biri glokoma yani göz tansiyonu yüksekliğine bağlı göz dibi optik sinir hasarının, diğeri göz dibinde yaşlılığa bağlı senil makula dejenerasyonu yani sarı leke hastalığı olup olmadığının belirlenmesidir. Diyabeti olan hastalarda da göz dibinde damar patolojisi, kanama ve ödem görülemeyebilir. İleri kataraktı olan bir kişinin aynı zamanda diabeti, glokomu ya da senil makula dejenerasyonu varsa görmesindeki azalmanın nedeni aslında bu hastalıkların tümü olabilir. Katarakt tedavi edilir ancak arkasında yatan ve ileri katarakttan dolayı tanısı konamayan bu ikincil nedenlerden biri görmenin katarakt ameliyatı sonrasında beklenen ölçüde olmamasına neden olur. Ayrıca erken fark edilen ve ameliyat edilen kataraktlarda kişi günlük yaşamına daha çabuk döner.
Kataraktın profesyonel tanı ve tetkikleri nasıl yapılır?
Kataraktın tanısında temel muayene cihazlarımızdan biri olan özel biyomikroskop ile merceğin hem ön hem de arka kısmının merkezini ve çevresini detaylı olarak görebiliyoruz. Bu sayede henüz yeni başlamış kataraktlar da dahil olmak üzere tanı koyabiliyoruz. Ayrıca ‘sıfır hata’ özelliğini taşıyan IOL MASTER cihazı ile göz içine takılacak en uygun merceğin numarasını belirleyebiliyoruz. Böylece ameliyatı en güvenli şekilde gerçekleştiriyoruz. Önemli tetkiklerden birisi de speküler mikroskop yani kornea endotel hücre sayımı cihazıdır. Bu cihaz en öndeki saydam kornea tabakasında ameliyattan sonra bulanıklık yani ödem olup olmayacağını anlamamızı sağlar. Katarakt ameliyatı planlanan her hastaya rutin olarak bu tetkiklerin yapılması ameliyatın başarılı geçmesi için önemlidir.
Peki katarakt nasıl tedavi edilir?
Kataraktın tek tedavisi ameliyattır. Bugün katarakt ameliyatları FAKO denilen güvenli bir yöntemle yapılmaktadır. Bu yöntemde ultrasonik dalgalar oluşturan FAKO cihazının 1,5 mm’lik ucu ile göze girilir, kataraktlı lens parçalanarak çıkarılır, yerine kalıcı bir göz içi mercek yerleştirilir. Bu yöntem halk arasında lazer yöntemi olarak da bilinir. Bazı kişiler acı duyacaklarından endişe eder ancak ağrısız bir ameliyattır. Dikiş ya da iğne yoktur, damlayla uyuşturularak yapılır.
Her katarakt ameliyatı aynı zorlukta mıdır?
Katarakt ameliyatını zorlaştıran çeşitli faktörler vardır. Bunlardan biri lensi yerinde hamak gibi tutan asıcı bağların zayıflığı diğeri de kataraktın sertlik derecesidir. Katarakt ne kadar sert olursa parçalanması ve gözden çıkarılması o kadar zordur. Bu sebeple de FAKO cihazı ile çok daha fazla enerji kullanılmasını gerektirir bu da kornea iç yüzey hücrelerini etkileyerek ödeme sebep olur yani hasara yol açar. Gözün ön kısmındaki korneanın çok geç iyileşmesi hastanın günlük yaşantısını uzun süre etkileyebilir.
Katarakt operasyonun başarısı nasıldır? Katarakt ameliyatı olan bir insan genç bir kişinin görmesine kavuşabiliyor mu?
Katarakt ameliyatının başarısı çok yüksektir. Ameliyattın başarısında ileri teknoloji bir FAKO cihazının kullanılması kadar doktorun cerrahi deneyimi de önemlidir. Özellikli bir göz içi lensi kullanıldığı zaman kişinin gençliğinde kullandığı gözlüğü bile kullanmasına gerek kalmayabilir.
Özellikli bir göz içi lensi dediniz. Göz içi lenslerinin farklı çeşitleri mi var?
Evet var. Katarakt ameliyatının başarısından bahsettik biraz önce, kullanılan lensin kalitesi ve çeşidi de önemli bir etkendir. Göz içi lenslerinin hem uzağı hem yakını düzeltme özellikli olanlarının yanı sıra varsa kişinin astigmatizmasını bile düzeltebilenleri vardır. Bu durum gözlüksüz görme kalitesini oldukça yükseltmiştir. Görme kalitesini yükselten bir lens olan IQ özellikli göz içi lensinden de bahsetmeden geçmeyelim. IQ yani Image Quality Türkçe karşılığıyla görüntü kalitesi demektir. Bu lensler görüntünün daha kaliteli olması için sarı renkli asiferik optik yapıda üretilmişlerdir. Özellikle güneş ışınlarından gözü daha fazla korurlar ve alaca karanlıkta çok daha kaliteli görüş sağlarlar.
Katarakt geri gelir mi?
Ameliyat gerektiği gibi uygulanmışsa katarakt geri gelmez. Ancak çocuklarda ve genç yetişkinlerde klasik yaşlılık katarakt cerrahisi uygulanırsa lens kapsülünde kirlenme şeklinde şeffaflık kaybı olabilir. Fakat bu durumun bile çözümü lazer ile mümkündür.
Katarakt ameliyatı olmayı düşünen kişilere neler tavsiye edersiniz?
Öncelikle katarakt ameliyatıyla ilgili iyi bir araştırma yapmalarını tavsiye ederim. Ameliyatın başarısında ameliyathanenin sterilizasyonu, kullanılan malzemelerin kalitesi ve doktorun, hastane ekibinin deneyimi gibi pek çok etken vardır. Göz sağlığı kuruluşları bu konularla ilgili bilgilendirici yazılar yayınlıyorlar. Ameliyat olması gereken kişilere bu tür bilgilendirmeleri dikkatle incelemelerini ve kendi araştırmalarını da yaparak zaman kaybetmeden tedavi olmalarını tavsiye ederim.
Profesör Doktor Ali Üstüner